Τα μικρά παιδιά χαίρονται να εξερευνούν μέσω των γευμάτων τον κόσμο, όπως για παράδειγμα να χτυπάνε, να πετάνε, να σπρώχνουν, να λιώνουν, να γεύονται και να μυρίζουν το φαγητό. Χρησιμοποιούν τα χέρια τους, το στόμα και τα μάτια τους. Παρόλα αυτά πολλά παιδιά εκδηλώνουν δυσκολίες στο φαγητό τους.
Τα προβλήματα στη διατροφή παρατηρούνται σε παιδιά τυπικής ανάπτυξης σε ποσοστό 35-45%, αλλά και σε παιδιά με αναπτυξιακά προβλήματα σε ποσοστό 30-80%.
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τη σοβαρότητα και την ένταση των προβλημάτων που σχετίζονται με την διατροφή, καθώς και τις συνήθειες στο φαγητό από άτομο σε άτομο. Συγκεκριμένα έχουν καθοριστεί οι εξής τρεις παράγοντες:
- η επιλεκτικότητα τροφίμων
- η άρνηση φαγητού
- τα αυτιστικά χαρακτηριστικά
Τώρα, σύμφωνα με τους ερευνητές τα χαρακτηριστικά της επιλεκτικότητας των τροφίμων είναι τρία:
- η απόρριψη τροφίμων
- το περιορισμένο ρεπερτόριο τροφίμων
- η πρόσληψη τροφής υψηλής συχνότητας
Πιο συγκεκριμένα, η επιλεκτικότητα εκδηλώνεται ως η απροθυμία του παιδιού να δοκιμάσει νέες τροφές και κατηγορίες φαγητών, σε σύσταση, σε γεύση και σε τύπους, άρα πρόκειται για μία διαταραχή πρόσληψης της τροφής. Τα παιδιά που εκδηλώνουν επιλεκτικότητα δεν τρώνε συγκεκριμένες τροφές με βάση την οσμή, την εμφάνισή τους, ή ακόμη και τον ήχο που παράγει η τροφή μέσα στο στόμα.
Η τροφική επιλεκτικότητα στα παιδιά με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ)
Σημαντικό είναι το γεγονός ότι περίπου το 90% των παιδιών με διαταραχή του αυτιστικού φάσματος εκδηλώνουν τροφική επιλεκτικότητα.
Η άρνηση της τροφής περιγράφει συμπεριφορικού τύπου προβλήματα που εκδηλώνονται με το παιδί να απορρίπτει το φαγητό, να κλαίει, να το φτύνει, και τα χαρακτηριστικά του αυτισμού να εκδηλώνονται με αυτοτραυματισμό, με αφηρημάδα – με έλλειψη προσοχής, και με επαναλαμβανόμενες – στερεότυπες συμπεριφορές.
Τα παιδιά με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος τείνουν να γίνονται πολύ επιλεκτικά με το φαγητό τους, αλλά το πόσο επιλεκτικά εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Κυρίως παρουσιάζουν υπερευαισθησία σε ήχους, σε μυρωδιές, στη γεύση, στην αφή και στη θερμοκρασία. Συχνά φαίνεται να νιώθουν υπερφορτωμένα και μπερδεμένα από τα αισθητηριακά ερεθίσματα που προσφέρονται στα γεύματα. Η υψηλή ευαισθησία στις μυρωδιές φαίνεται να είναι κοινό χαρακτηριστικό των παιδιών με αυτισμό, όπου πολλά παιδιά μπορεί να απορρίψουν το γεύμα πριν καν το δουν. Επίσης η υπερευαισθησία του οσφρητικού συστήματος κάνει πιο δύσκολη την εισαγωγή νέων φαγητών. Συνήθως επιλέγουν τα οικεία φαγητά και αρνούνται να δοκιμάσουν ακόμη και εάν τα οικεία έχουν διαφορετική εμφάνιση, μυρωδιά ή γεύση, ή ακόμα και εάν προσφέρονται με διαφορετικό τρόπο.
Οι γονείς συχνά δεν καταφέρνουν να διαχειριστούν αυτά τα προβλήματα στη διατροφή και τα παιδιά μπορεί να μη τρώνε παραπάνω από τέσσερα με έξι διαφορετικά τρόφιμα. Τα περισσότερα παιδιά προτιμούν γλυκά, γιαούρτι, πατατάκια, γάλα, πατάτες, μακαρόνια και ό,τι περιέχει αλεύρι. Συνήθως απορρίπτουν λαχανικά, φρούτα, κρέας και ψάρι. Οι γονείς δυσκολεύονται πολύ στην καθημερινότητά τους, με αυτόν τον διατροφικό περιορισμό.
Επομένως η τροφική επιλεκτικότητα επηρεάζει ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού και μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στη διατροφική κατάσταση, καθώς και στο γονικό στρες. Για αυτόν τον λόγο η αντιμετώπισή της είναι κρίσιμη για αυτόν τον πληθυσμό. Αν και δεν είναι ασυνήθιστο, όπως αναφέρθηκε, και τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης να παρουσιάζουν τροφική επιλεκτικότητα, η επιλεκτική διατροφή επικρατεί κυρίως στα παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές.
Οι κύριοι παράγοντες που επιδρούν στα γεύματα είναι:
- το ιστορικό του γονιού
- το ιστορικό του παιδιού
- η δυναμική της οικογένειας
- κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες
- η υγεία του παιδιού
- οι αναπτυξιακές δεξιότητες του παιδιού και οι ανάγκες του
- οι στοματοκινητικές δεξιότητες του παιδιού
- η ιδιοσυγκρασία και η συναισθηματική κατάσταση του παιδιού
- η ιδιοσυγκρασία και η συναισθηματική κατάσταση των γονιών
- το περιβάλλον του φαγητού
Οι γονείς του παιδιού θα πρέπει να ζητήσουν βοήθεια όταν:
- τα γεύματα διαρκούν πολύ και υπάρχει γκρίνια ή συχνές διακοπές
- αποτυγχάνεται η εισαγωγή στερεών τροφών
- η σίτιση πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της νύχτας
- το διαιτολόγιο είναι πολύ περιορισμένο
- η σίτιση δεν είναι αυτόνομη ή δεν είναι ανάλογη της ηλικίας του παιδιού
- η επιλεκτικότητα, η άρνηση, η νεοφοβία ή το άγχος του παιδιού διαρκούν πάνω από ένα μήνα
- γίνεται χρήση μέσων, όπως το κινητό για να σιτιστεί το παιδί
Κάποιες στρατηγικές αντιμετώπισης που μπορούν να βοηθήσουν τους γονείς των παιδιών αυτών, είναι οι εξής:
- Όταν προσφέρετε νέες τροφές δώστε μόνο μια πολύ μικρή ποσότητα (π.χ. μια κουταλιά), ή παρουσιάστε ταυτόχρονα μια αγαπημένη τροφή με κάτι καινούργιο που δεν έχει δοκιμάσει μέχρι τώρα.
- Περιορίστε την ποσότητα των γλυκών ή του fast food που παρέχετε στο παιδί σας.
- Ελέγξετε αν η προτίμηση του παιδιού συνδέεται με την υφή ή την εμφάνιση σερβιρίσματος της τροφής. Αν ναι εισάγετε τροφές με νέα υφή σταδιακά.
- Συνεχίστε να προσφέρετε διαφορετικές τροφές ακόμα και αν το παιδί σας δεν τις δοκιμάζει ή δεν τις παρατηρεί.
- Δοκιμάστε νέους τρόπους παρουσίασης της τροφής φτιάχνοντας ανθρωπάκια, σπιτάκια, αστεράκια και βάλτε πολύ μικρή ποσότητα λαχανικών ή φρούτων σαν μάτια, μύτες, παράθυρα κτλ.
- Προσπαθήστε να αλλάζετε μέρη, μερικές φορές τα παιδιά δοκιμάζουν νέες τροφές όταν τρώνε έξω, ή στην παιδική χαρά, στο δάσος, σε ένα πάρτι κτλ.
Ο ρόλος του λογοθεραπευτή αφορά κυρίως:
- Στην ενίσχυση των κινητικών δεξιοτήτων της στοματικής κοιλότητας μέσω των στοματοπροσωπικών ασκήσεων. Οι ασκήσεις αυτές στοχεύουν στην ενδυνάμωση των μυών του στόματος, την σωστή τοποθέτηση της γλώσσας και την αύξηση της κινητικότητάς της.
- Στην απευαισθητοποίηση της στοματικής κοιλότητας, μέσα από τις εναλλαγές διάφορων τροφών, είτε υγρών είτε στερεών (μεταβολή της υφής των τροφών και της πυκνότητας των υγρών).
- Στην εφαρμογή συμπεριφορικών στρατηγικών που επικεντρώνονται στη θετική ενίσχυση, για να αυξήσουν την αποδοχή, το μάσημα και την κατάποση της τροφής. Πριν από την εφαρμογή μιας συμπεριφορικής στρατηγικής στο παιδί που βιώνει κάποιο πρόβλημα σίτισης, είναι επιτακτική ανάγκη να εντοπιστεί και να αντιμετωπιστεί οποιαδήποτε υποκείμενη ιατρική πάθηση που μπορεί να συμβάλλει σε αυτό.
- Τη φυσική καθοδήγηση που αποτελεί μία υποστηριζόμενη συμπεριφορική παρέμβαση για προβλήματα διατροφής σε παιδιά. Η φυσική καθοδήγηση αποτελείται συνήθως από απαλές φυσικές υποδείξεις, ώστε να προκληθεί το άνοιγμα του στόματος, ή να χωρίσει τα χείλη για να μπορέσει ο θεραπευτής να βάλει την τροφή στο εσωτερικό του μάγουλου, ή να διευκολυνθεί το κλείσιμο των χειλιών μετά από ένα δάγκωμα κάποιας τροφής. Αυτές οι διαδικασίες χρησιμοποιούνται συνήθως όταν ένα παιδί εκδηλώνει αντίσταση στις συμπεριφορικές παρεμβάσεις.